Lubelszczyzna. Kraina zamków, pałaców i pięknych krajobrazów

Lubelszczyzna rozciąga się na wschód od Wisły oraz na zachód i południe od rzeki Bug. Obejmuje tereny Wyżyny Lubelskiej, Roztocze, Kotlinę Sandomierską, Podlasie i Polesie. Wyżyna
Lubelska to część pasa południowej Polski na wschód od Wisły, oddzielona małopolskim przełomem Wisły od Wyżyny Małopolskiej.

Wraz z przylegającym od południowego wschodu Roztoczem tworzy Wyżynę Lubelsko-Lwowską.

Największym miastem tego regionu jest Lublin, położony na prawym brzegu Wisły. To niezwykłe renesansowe miasto, obecnie będące stolicą województwa, zbudowano cztery wieki temu na polecenie hetmana Jana Zamoyskiego. Urokliwe lubelskie Stare Miasto jest jedną z najciekawszych Starówek w Polsce. Kamienice ze średniowieczną metryką są ozdobione portalami, attykami i rzeźbami, a mieszczące się tam kawiarenki, galerie i inne punkty usługowe sprawiają, że Rynek lubelski tętni życiem.

Na Stare Miasto prowadzi Brama Krakowska, zbudowana za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Tuż przy bramie stoi gotycka baszta, która ocalała wraz z murami obronnymi. Centralną część Rynku zajmuje Stary Ratusz z XV wieku, od XIX wieku nazywany „Trybunałem”. W tym gmachu przez 250 lat odbywały się posiedzenia najwyższego sądu szlacheckiej Rzeczypospolitej, Trybunału Koronnego.

Nad całym Starym Miastem góruje barokowa katedra pw. Świętego Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty z neogotycką Wieżą Trynitarską. Z jej górnego balkonu na wysokości 40 metrów
rozciąga się widok na całe miasto.

Stąd już niedaleko na Wzgórze Zamkowe. W XIII wieku wzniesiono tu twierdzę z okrągłą basztą. Z XIII-wiecznej fortecy do naszych czasów przetrwały jedynie zamkowa wieża, dawne więzienie oraz kaplica zamkowa Świętej Trójcy. Pozostała część znanej dziś budowli powstała w latach 20. XIX wieku. Obiekt zyskał wówczas neogotycki wygląd. Zamku królewskiego strzeże posąg lwa.

Perła Lubelszczyzny – Kazimierz Dolny

Na północ od Lublina, nad brzegiem rzeki Wieprz, leży Lubartów. Uwagę zwraca tu zamek Firlejów Sanguszków. Rezydencja często zmieniała gospodarzy, jak i przeznaczenie. W XVIII wieku pałac otrzymał obecny, barokowy wygląd. W latach 30. XX wieku pożar zniszczył dach i wnętrze pałacowe. Z dawnego wystroju zachowały się jedynie klatka schodowa i sala balowa.
Na tyłach budynku widać pozostałości XVIII-wiecznego parku ze stawem i barokową oranżerią.

Kolejną miejscowością, którą warto odwiedzić, jest Kozłówka. Atrakcją jest tutaj Pałac Zamoyskich, jeden z piękniejszych pałaców magnackich w Polsce. Gmach powstał w 1742 roku, miał być wiejską rezydencją Bielińskich. Od 1799 roku do 1944 roku majątek wraz z pałacem należał do Zamoyskich. Dziś mieści się tu poświęcone temu rodowi muzeum. Dookoła rozciąga się piękny park krajobrazowy (19 ha).

Perłą Lubelszczyzny jest Kazimierz Dolny, leżący w środkowym biegu Wisły, 50 kilometrów od Lublina. To urocze miasteczko o zabytkowym układzie urbanistycznym i renesansowej zabudowie od lat przyciąga tłumy turystów. Życie mieszkańców skupia się na Rynku, pośrodku którego stoi drewniana studnia z daszkiem, będąca ikoną  Kazimierza.

Z Rynku widać ruiny zamku, wieżę zwaną Basztą Esterki i Górę Krzyżową. Zamek w Kazimierzu powstał w XIV wieku, za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Na początku była to budowla obronna, później przekształcona w zamek. Na początku XVIII wieku został zniszczony, nigdy nie odzyskał dawnej świetności. Dziś z zamku królewskiego pozostały jedynie fragmenty murów i baszta obronna, z której można podziwiać panoramę Kazimierza.

Baszta na wzgórzu zamkowym jest kamienna, okrągła – i ogromna, pięciokondygnacyjna. To najstarszy zabytek Kazimierza.

Warto wejść również na pobliskie wzniesienie – Krzyżową Górę, zwaną także Górą Trzech Krzyży. Z góry widać Rynek miasta, farę, kościół Świętej Anny i klasztor reformatorów oraz Dolinę Wisły
i ruiny zamku w Janowcu, znajdujący się na drugim brzegu.

Pamiątki po Czartoryskich

Janowiec leży naprzeciwko Kazimierza Dolnego, nad miejscowością górują ruiny potężnego zamczyska. Twierdzę obronną wybudował w XVI wieku Piotr Firlej, który był starostą Kazimierza
Dolnego. Zamek ten był jedną z największych i najpiękniejszych rezydencji w Rzeczypospolitej; mieściło się tu siedem sal balowych, ponad 90 komnat, rotundowa kaplica i dwa dziedzińce otoczone krużgankami. Budowlę zniszczyli żołnierze szwedzcy w czasach Potopu. Twierdza całkowicie popadła w ruinę na początku XIX wieku. Mimo zniszczeń zachował się jednak jej dawny kształt, a „poszarpane” mury świadczą o dramatycznych losach twierdzy.

W parku przed twierdzą powstał skansen stworzony z drewnianych budynków przeniesionych z sąsiednich wsi. Zobaczymy tu folwarki, XVIII-wieczny dwór szlachecki i stodołę.

Kilkanaście kilometrów od Kazimierza leżą Puławy. Swoją siedzibę mieli tu Czartoryscy. Zbudowany według oświeceniowych założeń pałac można podziwiać z zewnątrz, dziś mieszczą się tam placówki naukowe. Zwiedzić można natomiast piękny park wznoszący się na skarpie.

Izabela Czartoryska nadała zamkowi formę romantycznego ogrodu w stylu angielskim. Spacerując po parku, mijamy kolejno: świątynię Sybilli, Dom Gotycki, Bramę Rzymską w formie ruiny, Domek Grecki, Domek żółty i grotę, przy której niegdyś mieszkał pustelnik.

Świątynia Sybilli to otoczona kolumnami rotundowa budowla, wzniesiona pod koniec XVIII wieku. Księżna założyła w niej pierwsze w Polsce muzeum „Świątynia Pamięci”, gdzie gromadziła pamiątki narodowe, przedmioty pozostałe po wybitnych Polakach. Nad wejściem do muzeum widnieje napis „Przeszłość przyszłości”. W Domu Gotyckim zgromadzono natomiast wiele pamiątek po Czartoryskich. Od południa do parku przylega okazały klasycystyczny Pałac Marynki. Drugi z puławskich pałaców powstał w XVIII wieku i przeznaczony był dla córki Izabeli, księżnej Marii.

Uzdrowisko kochane przez pisarzy

W połowie drogi z Kazimierza Dolnego do Lublina znajduje się Nałęczów, położony w malowniczej dolinie rzeki Bystra. Historia miasteczka zaczęła się od Stanisława Małachowskiego, który w 1794 roku wykupił okoliczne tereny, rozpoczął budowę pałacu i urządził wokół niego park, jednak dopiero jego rodzina zaczęła wykorzystywać nałęczowskie wody jako źródła lecznicze. Uzdrowisko zostało zniszczone przez Rosjan w czasie powstania listopadowego. Odbudowano je dopiero w 1880 roku – Nałęczów zapełnił się kuracjuszami.

Barokowy pałac Małachowskich pełni funkcję sanatorium noszącego nazwę „Książę Józef ”. To ono wiedzie prym w uzdrowisku, leczy się tu choroby serca i prowadzi rehabilitację po zawałach serca. Jedną z atrakcji Nałęczowa jest Park Zdrojowy, usytuowany w centrum miasta.

Drzewostan pielęgnowany jest tu od 200 lat: na 20 ha rosną: kasztanowce, lipy, dęby, sosny, tulipanowce amerykańskie. Centralnym punktem parku jest  staw z Wyspą Miłości, na którą DERIVATIVE prowadzi romantyczny most. Wśród willowej zabudowy w stylu szwajcarskim i zakopiańskim przy głównych ulicach, zobaczymy letnią chatę Stanisława Żeromskiego. Nałęczów był bliski też innemu pisarzowi, Bolesławowi Prusowi, który przyjeżdżał tutaj aż przez 28 sezonów. W Parku Zdrojowym znajduje się jego pomnik.

Renesansowe miasto idealne

Za perłę polskiego renesansu uważane jest miasto Zamość leżące na południowo- wschodnim skraju Wyżyny Lubelskiej, 89 km od Lublina.

Nazywane jest „Padwą Północy”. W 1992 roku Zamość został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Miasto powstało z woli magnata Jana Zamoyskiego. To on je zaprojektował, realizując renesansową wizję miasta idealnego. To jeden z najbardziej niezwykłych zespołów miejskich w Polsce.

Miasto ma trzy rynki: Wielki, Solny i Wodny. Rynek Wielki to największy z XVI-wiecznych placów w Europie. Przy każdej części stoi po osiem kamienic, z każdego rogu wychodzi ulica. Kamienice cechuje bogactwo zdobień. Najpiękniejszą budowlą na tym rynku jest ratusz ze smukłą, mierzącą 52 m wieżą. Widać z niej dach kolegiaty, w której spoczywają prochy wielkiego kanclerza. Dawny pałac Zamoyskich, który był siedzibą rad, dziś już nie przypomina imponującej, renesansowej rezydencji. Obecnie mieszczą się tu sąd i prokuratura.

Przed budynkiem wznosi się okazały pomnik hetmana Jana Zamoyskiego. Spacer wzdłuż murów twierdzy, przez tereny parkowe, fortyfikacje i bramy: Lubelską, Szczebrzeszyńską i Lwowską, uzupełni obraz tego niezwykłego miasta.

Urokliwe wsie i lasy

W sąsiedztwie Zamościa rozciąga się Roztocze, kraina dziewiczej przyrody, zielonych wzgórz i żywiczych lasów, leżąca na pograniczu Lubelszczyzny i Podkarpacia. W rezerwacie Bukowa Góra można zobaczyć, jak zróżnicowane są roztoczańskie lasy. W piaszczystych dolinach rośnie bór sosnowy, a na szczycie wzniesienia – buki. Znajdziemy tu też podmokłe bory porośnięte mchami i polany pełne ziół.

Roztoczańskie wsie są pełne uroku. Nadal znajduje się tam wiele drewnianych domów otoczonych ogrodami, przydrożnych kapliczek i kamiennych krzyży. Obszar jest objęty ochroną jako Roztoczański Park Narodowy.

Centralny Szlak Rowerowy Roztocza liczy 180 km i prowadzi z Kraśnika przez Zwierzyniec do Hrebenne. Przebiega przez rejony, jakich nie ma nigdzie w Polsce: diabelskie kamienie (Stanisławów), kamieniołomy ( Józefów), dębowe aleje (Górecko Kościelne), leśne cmentarze (Narol), ruiny cerkwi.

Podczas wędrówek warto odwiedzić Krasnobród, położony wśród sosnowo-jodłowych lasów w kotlinie Wieprza. Z powodu objawień maryjnych bywa nazywany „Małą Częstochową”. Znajdują się tutaj potężny kościół, klasztor oraz liczne kaplice i figury, łącznie aż 30 zabytków sakralnych. Klasztor krasnobrodzki ufundowany został przez Marysieńkę Sobieską, jako wotum za uzdrowienie, po odbytej tutaj kuracji.

W Krasnobrodzie działa sanatorium, gdzie leczy się między innymi dzieci chore na anemię. W 2002 roku miejscowość zyskała status uzdrowiska.

Warty uwagi jest Zwierzyniec, ze względu na okazałą roślinność często nazywany miastem- ogrodem. Powstał w XVI wieku jako wiejska rezydencja Zamoyskich. Stanął tu dworek myśliwski, a w okolicznych lasach utworzono rezerwat zwierzyny łownej. Dziś miasto, nazywane perłą Roztocza, jest popularnym letniskiem, ośrodkiem turystyczno- -wypoczynkowym oraz główną siedzibą Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Lubelszczyzna zaprasza turystów, oferując im malownicze krainy, wzgórza i lasy oraz piękne miasta z bogactwem zabytków, które zawdzięcza przede wszystkim bogatym rodzinom magnackim: Zamoyskich, Firlejom, Czartoryskim i Małachowskim. 

Zdjęcia: Wikipedia

Marcin Kowalewski

Centrum Podróży Alfa Mar, Gajowa 43

www.alfamar.pl