Mama, tata i kodeks pracy — prawo w służbie rodziny

W ostatnich latach w Polsce wprowadzono istotne zmiany w przepisach prawa pracy dotyczących uprawnień rodzicielskich. Nowelizacje z 2023 i 2025 roku miały na celu dostosowanie krajowych regulacji do unijnych dyrektyw oraz zwiększenie wsparcia dla pracujących rodziców. Poniżej przedstawiamy kluczowe zmiany oraz kwestie, które mogą budzić wątpliwości.

Zmiany wprowadzone w 2023 roku

Urlop rodzicielski:

• Wydłużono wymiar urlopu rodzicielskiego do 41 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka oraz do 43 tygodni przy porodzie mnogim.

• Wprowadzono nieprzenoszalną część urlopu rodzicielskiego wynoszącą 9 tygodni dla każdego z rodziców. Oznacza to, że każdy z rodziców ma wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu, którego nie może przekazać drugiemu rodzicowi. 

Urlop ojcowski:

• Skrócono okres, w którym ojciec może skorzystać z urlopu ojcowskiego, do 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka. 

Urlop opiekuńczy:

• Wprowadzono nowy, bezpłatny urlop opiekuńczy w wymiarze 5 dni rocznie, przeznaczony na zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia członkowi rodziny lub osobie zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, wymagającej opieki z poważnych względów medycznych. 

Elastyczna organizacja pracy:

• Umożliwiono pracownikom-rodzicom dzieci do 8. roku życia korzystanie z elastycznej organizacji pracy, takiej jak praca zdalna, indywidualny rozkład czasu pracy czy obniżenie wymiaru etatu. 

Zmiany wprowadzone w 2025 roku

Uzupełniający urlop macierzyński:

• Od 19 marca 2025 roku wprowadzono dodatkowy, uzupełniający urlop macierzyński dla rodziców wcześniaków oraz dzieci wymagających dłuższej hospitalizacji po narodzinach. Wymiar tego urlopu wynosi od 8 do 15 tygodni, w zależności od tygodnia ciąży, w którym nastąpił poród, oraz długości hospitalizacji dziecka. 

Nowe kody ubezpieczeń społecznych:

• W związku z wprowadzeniem uzupełniającego urlopu macierzyńskiego, od 19 marca 2025 roku obowiązują nowe kody tytułów ubezpieczeń, które należy stosować przy zgłaszaniu pracowników korzystających z tego urlopu. 

Możliwe wątpliwości

Korzystanie z nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego:

• Rodzice mogą zastanawiać się, co dzieje się z 9-tygodniową nieprzenoszalną częścią urlopu rodzicielskiego, jeśli jedno z nich zdecyduje się z niej nie korzystać. W takiej sytuacji niewykorzystana część przepada i nie może być wykorzystana przez drugiego rodzica. 

Łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą:

• Pracownicy mogą mieć wątpliwości dotyczące możliwości łączenia urlopu rodzicielskiego z pracą na część etatu. Przepisy pozwalają na taką możliwość, jednak wymaga to zgody pracodawcy i odpowiedniego wniosku ze strony pracownika. 

Procedury związane z uzupełniającym urlopem macierzyńskim:

• Wprowadzenie nowego rodzaju urlopu może rodzić pytania dotyczące procedury składania wniosków, wymaganych dokumentów oraz terminów. Pracownicy powinni składać wniosek o uzupełniający urlop macierzyński w terminie nie krótszym niż 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego. 

Inicjatywy Państwowej Inspekcji Pracy

Państwowa Inspekcja Pracy, dostrzegając potrzebę zwiększenia świadomości na temat nowych uprawnień rodzicielskich, organizuje dyżury eksperckie. Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy zaprasza rodziców będących pracownikami do skorzystania z konsultacji telefonicznych w dniach 8 i 15 kwietnia 2025 r. w godzinach 10:00-12:00 pod numerem telefonu 783 910 078. Nadinspektor pracy Magdalena Araczewska odpowie na pytania dotyczące m.in. urlopu macierzyńskiego, ojcowskiego, rodzicielskiego i wychowawczego.

Zachęcamy wszystkich zainteresowanych do skorzystania z tej możliwości oraz do zapoznania się z pełnym zakresem przysługujących uprawnień, aby w pełni wykorzystać dostępne świadczenia i wsparcie.