Rozum bez wiary może utracić sens, a wiara bez rozumu wpaść w ślepą uliczkę [WYWIAD]

W ostatnich dniach listopada w Rzymie odbyły się Dni Świętego Jana Pawła II, zorganizowane wspólnie przez Fundację Jana Pawła II, Papieski Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie oraz Kościół i Hospicjum św. Stanisława w Wiecznym Mieście, pod patronatem Dykasterii ds. Kultury i Edukacji Stolicy Apostolskiej. Był to cenny i niezwykle aktualny moment refleksji nad myślą teologiczną polskiego papieża. Inspiracją dla tego wydarzenia były krakowskie Dni Jana Pawła II, podczas których od niemal dwudziestu lat organizowane są konferencje poświęcone nauczaniu papieża Wojtyły.

Tematem tej pierwszej „włoskiej” edycji było: „Wiara i rozum w myśli św. Jana Pawła II”. W czterodniowych intensywnych debatach i sympozjach uczestniczyły różne uniwersytety papieskie, takie jak Gregorianum, Angelicum (Uniwersytet św. Tomasza z Akwinu) i Uniwersytet Świętego Krzyża. Wśród prelegentów znalazł się ksiądz profesor Mariusz Kuciński, dyrektor Centrum Studiów Ratzingera oraz wykładowca Akademii Kujawsko-Pomorskiej w Bydgoszczy. Wywiad z nim przeprowadziła La Nuova Bussola Quotidiana. 

To włoski portal informacyjny o profilu katolicko-konserwatywnym, który zyskał popularność dzięki zaangażowanemu podejściu do tematów związanych z wiarą, moralnością, kulturą i polityką. Portal wyróżnia się odważnym podejmowaniem trudnych i kontrowersyjnych tematów z perspektywy zgodnej z nauczaniem Kościoła katolickiego. Często komentuje bieżące wydarzenia społeczne i polityczne, analizując je w kontekście wartości chrześcijańskich.

Redakcja skupia się na obronie życia od poczęcia do naturalnej śmierci, rodziny opartej na małżeństwie kobiety i mężczyzny, wolności religijnej oraz sprzeciwia się ideologiom, które uznaje za sprzeczne z tradycyjnymi zasadami moralnymi. Na łamach portalu publikowane są również artykuły dotyczące duchowości, formacji katolickiej, a także wywiady z osobistościami ze świata Kościoła i kultury.

Portal cieszy się dużym uznaniem wśród katolickich czytelników we Włoszech i poza nimi, dzięki czemu stał się ważnym głosem w debacie publicznej. La Nuova Bussola Quotidiana dąży do umacniania tożsamości chrześcijańskiej i zachęca do angażowania się w obronę fundamentalnych wartości w życiu społecznym.

Księże profesorze, jakie znaczenie miała wiara dla św. Jana Pawła II?

Święty Jan Paweł II postrzegał wiarę jako bijące serce ludzkiego życia, nie tylko jako indywidualny akt zaufania Bogu, ale jako fundament samego człowieczeństwa. W swojej encyklice Fides et ratio podkreślił, że wiara i rozum to „dwa skrzydła, na których duch ludzki wznosi się ku kontemplacji prawdy”. Ukazuje to, jak głęboko wiara jest powiązana z ludzkim dążeniem do odkrywania prawdy. Wiara jest zatem niezbędna dla pełnej realizacji człowieka.

A jeśli mówimy o wierze, nie możemy pominąć również teologii.

Oczywiście, to prawda. Dla Jana Pawła II teologia była nierozerwalnie związana z duszpasterstwem i ewangelizacją. Postrzegał teologię jako narzędzie, które ma odpowiadać na głębokie pytania współczesnego człowieka. W jego wizji teologia musiała być blisko ludzi. Co więcej, Jan Paweł II potrafił przekazywać przesłanie teologiczne w sposób dostępny dla każdego, co można określić mianem „teologii w działaniu”.

Rola kultury była dla papieża Wojtyły bardzo ważna. Dlaczego pełniła tak fundamentalną rolę w dialogu wiary z rozumem?

Kultura odgrywała kluczową rolę w pontyfikacie Wojtyły, ponieważ, jak sam podkreślał, w niej człowiek może wyrażać swoje człowieczeństwo i poszukiwać sensu życia. W jego nauczaniu znajdujemy dowody na to, że wiara chrześcijańska może wzbogacić każdą kulturę, a jednocześnie być wzbogacana przez jej różnorodność. Jan Paweł II, w pięknym i wciąż aktualnym dokumencie Fides et ratio, argumentował, że rozum bez wiary grozi popadnięciem w nihilizm, podczas gdy wiara bez rozumu może prowadzić do fanatyzmu. W jego myśli filozofia i teologia muszą pozostawać w dialogu, aby odpowiedzieć na fundamentalne pytania człowieka. Ponadto podejmował trudne kwestie moralne, takie jak bioetyka, rodzina i seksualność, zawsze stawiając w centrum godność osoby ludzkiej.

Co Jan Paweł II dał Kościołowi i światu?

Jan Paweł II przedstawił światu głęboką i wieloaspektową wizję relacji między wiarą, teologią i kulturą. Podkreślał konieczność szczerego dialogu między Kościołem a współczesnym światem, aby odpowiadać na wyzwania, które niesie nowoczesność. Centralnym punktem jego nauczania była zawsze godność ludzka. W jego dziedzictwie odnajdujemy doskonałą równowagę między wiarą a rozumem, między wiernością tradycji a otwartością na dialog, między tożsamością chrześcijańską a szacunkiem dla innych kultur i religii. Dziedzictwo to jest nie tylko źródłem inspiracji dla wierzących, ale także dla wszystkich poszukujących odpowiedzi na najważniejsze pytania egzystencjalne.

W jaki sposób encyklika Fides et ratio może pomóc w obecnym momencie historycznym, w którym wydaje się, że społeczeństwo zaprzecza prawdzie?

Żyjemy w czasach, w których społeczeństwo neguje istnienie prawdy. Mam na myśli zwłaszcza środowiska uniwersyteckie, gdzie panuje przekonanie, że prawda, nawet jeśli istnieje, jest niemożliwa do poznania przez człowieka, a jej poszukiwanie nie ma sensu. W tym kontekście spotykamy się z pewną obojętnością: „Nie interesuje mnie to” – tak często mówi się dziś. Wydaje się, że nauka, zamiast pomagać w odkrywaniu prawdy, wręcz od niej odchodzi. Encyklika Fides et ratio przypomina nam, że to Bóg jest fundamentem godności ludzkiej, a wiara i rozum – dwie skrzydła podkreślone w tym dokumencie – są niezbędne do jej pełnego zrozumienia.

Czy Fides et ratio może pomóc zrozumieć potencjał i ryzyka związane ze sztuczną inteligencją (AI)?

Choć encyklika nie mówi bezpośrednio o sztucznej inteligencji, oferuje cenne wskazówki w odniesieniu do współczesnego świata i wyzwań, jakie niesie rozwój technologii. W liście apostolskim Il rapido sviluppo (2005), napisanym kilka miesięcy przed śmiercią, Jan Paweł II określił nowe technologie jako dary Boga. Jednak, aby właściwie z nich korzystać, musimy dobrze je poznać i używać w sposób, który wspiera rozwój człowieka, a nie prowadzi do jego degradacji.

Technologie, które nie uznają godności ludzkiej, stają się zagrożeniem dla człowieka. Jeśli zaczniemy postrzegać człowieka jako maszynę, odebrana zostanie mu godność. Każde narzędzie, które zaprzecza ludzkiej naturze, działa przeciwko człowiekowi. Jan Paweł II uczył nas, by zawsze stawiać człowieka w centrum. Kościół ma obowiązek wskazywać właściwy kierunek rozwoju technologii, zgodnie z nauką św. Jana Pawła II.

Dziedzictwo Jana Pawła II to skarbnica mądrości i człowieczeństwa. Jest to zaproszenie, aby nie bać się wyzwań współczesności, lecz podejmować je z ufnością, wiedząc, że wiara oświeca rozum, a kultura wzbogaca ludzkie doświadczenie poszukiwania Boga.