Dmowski był twórcą nowej koncepcji politycznej

Roman Dmowski był twórcą nowatorskiej koncepcji polityki polskiej w czasie zaborów - mówił prof. Bartyzel.  Dwie koncepcje polityczne, które znane były przed Dmowskim, to insurekcyjna, zakładająca, że niepodległość należy wywalczyć przez powstanie narodowe, druga zaś zakładała ugodę, która miała prowadzić do uzyskania jakiejś autonomii, uzyskanej w drodze negocjacji z  którymś z zaborców.

Pierwsza była skazana na niepowodzenie z powodu braku potrzebnego wojska i infrastruktury, co boleśnie pokazało doświadczenie. Nawet pierwsze powstanie, w którym wzięła udział regularna i dobrze wyszkolona armia poniosło klęskę - przypomniał profesor. 

Druga koncepcja była kapitulacyjna. Po pierwsze ugoda zawsze ma jakąś cenę, a tą ceną była lojalność wobec zaborcy, po drugie zaś zaborcy wiedzieli doskonale, że ugodowi przywódcy nie mają posłuchu w społeczeństwie i Polacy i tak będą się buntować, więc nie chcieli czynić ustępstw. Jedynie w Austro-Węgrach koncepcja ugodowa przyniosła umiarkowany sukces. Prof. Bartyzel przypomniał tu m. in. austriacki rząd Badeniego, w którym większość ministrów stanowili Polacy (1895 - 97). 

Trzecią koncepcję zaprojektował właśnie Dmowski. Cała zasługa ruchu narodowego polega na tym - mówił prelegent - że  Dmowski wraz z Popławskim wypracowali trzecią koncepcję. Tę politykę nazwano polityką czynną. Stawiamy sobie cele, które, przyjmując za punkt wyjścia istniejącą sytuację, usiłuje poprawić ten stan rzeczy, mając na uwadzę ostateczny horyzont, jakim jest pełna niezależność. Nie tracąc z oczu tamtego celu, należy działać tak, jak warunki pozwalają.

Ponadto prof. Bartyzel opowiedział  o dyplomatycznych zabiegach Dmowskiego o niepodległość. W poniedziałek przypada 80. rocznica pogrzebu Dmowskiego.