Dziesięciu trędowatych i jeden wdzięczny. Lekcja wiary i jedności Kościoła

Droga przez Samarię i Galileę – zapowiedź jedności

Rzadko cytowany św. Tytus z Bostry (krótki biogram znajdziecie w opisie filmu) zauważa, że Jezus „przeszedł przez środek Samarii i Galilei” nie tylko z powodu praktycznego, bo tam prowadziła droga, ale uczynił to, aby złagodzić nieprzyjaźń między tymi narodami i „scalić oba w jednego nowego człowieka”. Przejście Zbawiciela przez te kraje ma wymiar symboliczny: wskazuje na przyszłe pojednanie Żydów i pogan w jednym Kościele.
„Przeszedł przez środek obu narodów, aby zespolić oba w jednego nowego człowieka.” – pisze Tytus Bostrensis.

Trędowaci – obraz grzeszników i heretyków

Centralnym obrazem tej Ewangelii jest dziesięciu trędowatych. Według św. Cyryla Aleksandryjskiego ważne jest, że są to ludzie wyłączeni ze wspólnoty, „wyrzuceni poza miasta i uznani za nieczystych według Prawa Mojżeszowego”. Istotne jest, by wyjść poza dosłowność i dostrzec symboliczny wymiar choroby, w szczególności trądu. Tak jak choroba niszczy ciało, tak grzech niszczy ludzką duszę.

Dlatego Teofilakt interpretuje postawę tej dziesiątki jako obraz wstydu i oddalenia grzesznika od Boga, ale jednocześnie przypomina, że „Pan jest blisko wszystkich, którzy wzywają Go w prawdzie” (Ps 145,18). Ich wołanie „Jezusie, Mistrzu, zmiłuj się nad nami” wskazuje na wiarę w moc Chrystusa.

Św. Augustyn nadaje temu wydarzeniu sens mistyczny: trąd oznacza dla niego szczególny rodzaj grzechu — herezję i błędną doktrynę, w której prawda miesza się z fałszem niczym plamy na ciele. Heretycy, usunięci z Kościoła, mogą być uzdrowieni przez prawdziwego Nauczyciela, jeśli z wiarą Go wezwą.
„Leprosi mogą być pojmowani mistycznie jako ci, którzy nie znając prawdziwej wiary, głoszą rozmaite błędne nauki, mieszając prawdę z fałszem” — pisze św. Augustyn.

Posłanie do kapłanów – zapowiedź sakramentów

Ciekawy jest szczegół, że Jezus nie uzdrawia ich od razu, lecz nakazuje: „Idźcie, pokażcie się kapłanom”. Nie jest to bez znaczenia symbolicznego. Św. Teofilakt zauważa, że oznacza to, iż „właśnie mają być uzdrowieni” — cud dokona się w drodze. Św. Cyryl przypomina, że Prawo nakazywało złożenie ofiary oczyszczenia kapłanom, a Jezus wykorzystuje ten rytuał, aby objawić swoją moc również kapłanom żydowskim.

Również Augustyn widzi w tym odniesienie do sakramentów Kościoła: Jezus wysłał trędowatych do kapłanów, ponieważ starotestamentalne kapłaństwo zapowiada kapłaństwo Nowego Przymierza. Uzdrowienie dokonuje się przez Chrystusa, ale oczyszczenie zostaje przypieczętowane przez „pójście do kapłanów”, co obrazuje chrzest, spowiedź i nauczanie w Kościele.
„Wszelkie wady Pan leczy swoją mocą wewnątrz sumienia, lecz nauczanie przez sakrament lub słowo powierzył Kościołowi.” — pisze św. Augustyn.

Dziewięciu i jeden – wdzięczność i wiara

Spośród dziesięciu uzdrowionych tylko jeden wraca, aby oddać chwałę Bogu — i jest to Samarytanin. Teofilakt podkreśla, że pochodzenie nie stanowi przeszkody dla łaski: „człowiek z przeklętego rodu (a Samarytanie byli przeklętym rodem) nie ma żadnych przeszkód w podobaniu się Bogu, jeśli ma prawe serce”. Jest w tym jeszcze jedno znaczenie, które dostrzega Tytus: poganie łatwiej przyjęli wiarę niż Izrael.

Św. Augustyn również się do tego odnosi i interpretuje to typologicznie: dziewięciu symbolizuje Żydów, którzy przez pychę utracili Królestwo, natomiast jeden Samarytanin jest figurą Kościoła — jednego i wiernego. Dziewięciu „pozostaje niepełnych”, bo brakuje im jedności i wdzięczności. Jeden, który wraca, „zachował jedność Królestwa z pokorną pobożnością”.
„Dziewięciu potrzebuje jednego, aby przez pewną formę jedności zostali spojeni w dziesięć. Ten zaś, który dziękował, stał się obrazem jednego Kościoła.” — Augustyn.

Wiara i pokora

Św. Beda zauważa, że Samarytanin „padł na twarz” z wstydu za dawne grzechy. Chrystus mówi mu: „Wstań, idź, twoja wiara cię uzdrowiła”. Beda wyciąga z tego wniosek moralny: niewdzięczność równa się niewierze, a wiara wzrasta przez pokorę. Wcześniejsza przypowieść (o słudze nieużytecznym), którą słyszeliśmy w ubiegłym tygodniu, mówiła o potrzebie pokory; tu ta zasada zostaje ukazana w czynie.
„Jeśli wiara uzdrowiła tego, który wrócił, to niewiara niszczy tych, którzy nie oddali chwały Bogu.” — tym cytatem ze św. Bedy zakończmy dziś to rozważanie.

Maksymilian Powęski

Św. Tytus z Bostry (IV w.)

Biskup Bostry w Arabii. Uczestnik sporów ariańskich, znany z głębokich komentarzy biblijnych, zwłaszcza do Ewangelii św. Łukasza. W swoich pismach podkreśla jedność Kościoła i rolę Chrystusa jako Prawdy objawionej wszystkim narodom.

Św. Cyryl Aleksandryjski (ok. 376–444)

Patriarcha Aleksandrii, jeden z najwybitniejszych teologów starożytnego Kościoła. Główny przeciwnik nestorianizmu na Soborze Efeskim (431). Autor wielu homilii i komentarzy biblijnych, w których łączy literalne i symboliczne odczytanie tekstu.

Teofilakt z Ochrydy (ok. 1050–1107)

Arcybiskup Ochrydy (dzisiejsza Macedonia Północna). Uczeń Michała Psellosa, wybitny egzegeta bizantyjski. Jego komentarze do Ewangelii i listów apostolskich były przez wieki podstawowym podręcznikiem teologii biblijnej w świecie prawosławnym i często cytowane również na Zachodzie.

Św. Augustyn z Hippony (354–430)

Biskup Hippony w Afryce Północnej, jeden z największych Ojców Kościoła łacińskiego. Autor „Wyznań” i „Państwa Bożego”. Jego komentarze biblijne łączą głęboką analizę duchową z oryginalną interpretacją symboliczną i alegoryczną.

Św. Beda Czcigodny (ok. 672–735)

Mnich i uczony anglosaski, doktor Kościoła. Autor komentarzy biblijnych, kronik i dzieł teologicznych. Łączył ścisłą egzegezę z praktycznym pouczeniem moralnym. Jego komentarze do Ewangelii były bardzo cenione w średniowiecznej Europie.