Jak doszło do klęski Hitlera? [KSIĄŻKA]

Nagorski to amerykański dziennikarz i pisarz, autor kilku poczytnych książek o historii najnowszej. Szczególnym zainteresowaniem darzy dzieje II wojny światowej i Europy Wschodniej. Sentyment wobec tej drugiej wynika z faktu, że ma on polskie korzenie. Pod koniec lat sześćdziesiątych studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w późniejszym czasie był korespondentem „Newsweeka” na tę część Starego Kontynentu, relacjonując m.in. powstanie i działalność „Solidarności” w Polsce. W 1982 r. wydalono go z ZSRR za niezależne i niewygodne dla tamtejszych władz teksty przesyłane do amerykańskiej redakcji. W kolejnych latach napisał kilka bestsellerowych książek, w większości poświęconych historii najnowszej. Niektóre z nich wydane zostały również w języku polskim, w tym m.in. „Łowcy nazistów”, „Hitlerland. Jak naziści zdobywali władzę” czy „Największa bitwa. Moskwa 1941–1942”. Obecna książka nawiązuje poniekąd do tej ostatniej, ponieważ ukazuje wpływ wydarzeń z 1941 r. na późniejszą klęskę militarną III Rzeszy.

Miał być nokaut, był samobój

Zaskakując i przerażając wszystkich naokoło, Adolf Hitler zaczął błyskawicznie podporządkowywać sobie Europę. Po zajęciu Austrii, podporządkowaniu Czechosłowacji przyszedł czas na podbój Polski, a później Danii, Norwegii, Holandii, Belgii, Luksemburga i Francji. Europa leżała u jego stóp. Do 1941 r. wydawało się, że Hitlera nikt nie jest w stanie powstrzymać. Rok ten okazał się jednak przełomowy i wyznaczał kres potęgi III Rzeszy.

W publikacji „1941. Rok, w którym Niemcy przegrały wojnę” Andrew Nagorski sugestywnie opisuje przyczyny klęski państwa Hitlera, dopatrując się ich właśnie w wydarzeniach mających miejsce we wpisanym w tytuł książki roku. Przekonująco wyjaśnia powody przesilenia i przejścia od błyskotliwych sukcesów odnoszonych jeszcze w 1940 r. do pierwszych porażek z kolejnego roku. We wstępie do publikacji zadaje pytanie: „Co było przyczyną tej oszałamiającej odmiany w okresie zaledwie roku? Co opętało Hitlera, że szedł na coraz większe ryzyko, nieustannie podnosząc stawkę? Gdy stało się jasne, że Wielka Brytania nie znajdzie się wśród jego szybkich zdobyczy, zaryzykował próbę zadania szybkiego, nokautującego ciosu Związkowi Radzieckiemu. Gdy to zawiodło, nie tylko przyjął z radością japoński atak na Pearl Harbor 7 grudnia 1941 r., ale niezwłocznie wypowiedział wojnę Stanom Zjednoczonym, kładąc kres wysiłkom izolacjonistów, takich jak Charles Lindbergh i ruch America First, pragnących utrzymać swój kraj z dala od wojny. W wyniku tego Wielka Brytania Churchilla zyskała dwóch nowych potężnych sojuszników: Związek Radziecki i Stany Zjednoczone”.

Zaślepiony ideologią

Rozpoczęcie wojny na wielu frontach, z wieloma przeciwnikami naraz, było jednak tylko jednym z powodów przyszłej klęski III Rzeszy. Innym była z pewnością zbrodnicza polityka stosowana przez Hitlera wobec podbitych przez niego narodów. Wcześniej doświadczyli tego Polacy i Żydzi, później kolejne narody wchodzące w obręb terenów podbijanych przez jego armię, zwłaszcza tych, które wchodziły w skład ZSRR lub były przez niego podbite. Zaślepiony przywódca Niemców nie dostrzegł potencjału tkwiącego w tych narodach. Ich przedstawiciele chętnie przyłączyliby się do niego i razem z nim walczyli z ZSRR, który przez wcześniejsze miesiące i lata zniewalał ich i upokarzał. Zaślepiony głoszoną przez siebie ideologią Hitler traktował ich jako podludzi niezdolnych do jakiejkolwiek pomocy. Rozpoczął prześladowania, które szybko zniechęciły te narody do jakiejkolwiek współpracy, a co więcej spowodowały, że III Rzesza zaczęła być traktowana jako śmiertelny wróg.

Autor zadaje pytanie: „Co też opanowało Hitlera, że wybrał politykę terroru i zniewolenia, gdy jego armie odnosiły początkowo sukcesy w zachodniej części Związku Radzieckiego, gdzie wielu radzieckich jeńców i miejscowa ludność z radością powitaliby każdego, kto obiecał by im wyzwolenie od tyranii Stalina?”. Jak wyjaśnia w dalszej części swojej pracy: „Kluczowym elementem polityki terroru był »shoa przy użyciu kul« prowadzony przez Einsatzgruppen, specjalne oddziały mające rozstrzeliwać Żydów, Cyganów i innych »wrogów« nazistowskich rządów. Nie przypadkiem właśnie w roku 1941 rozpoczęto Holocaust, choć usprawnienia logistyczne uzgodniono dopiero na konferencji w Wannsee 20 stycznia 1942 roku”.

Zrozumieć przebieg II wojny

Z fascynującej książki „1941. Rok, w którym Niemcy przegrały wojnę” dowiemy się, jak wyglądał początek walk o Europę Wschodnią, w jaki sposób Hitler traktował podbijane przez siebie narody i co było powodem końca jego militarnych sukcesów. Po książkę Andrew Nagorskiego warto sięgnąć, aby lepiej zrozumieć historię II wojny światowej. Na pewno nikt nie będzie zawiedziony, a zdobyta podczas lektury wiedza pobudzi do myślenia i kolejnych lektur. 

Andrew Nagorski, 1941. Rok, w którym Niemcy przegrały wojnę, Dom Wydawniczy Rebis

Krzysztof Osiński

autor jest pracownikiem naukowym IPN