„Czasy – ludzie – polityka”. W 480. rocznicę urodzin Jana Zamoyskiego

Myślą przewodnią spotkania był jeden z najbardziej znanych cytatów Jana Zamoyskiego: „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”. Zaproszeni do udziału w konferencji goście zaprezentowali w referatach cały wachlarz tematyczny związany zarówno z postacią Jana Zamoyskiego, jak i z jego działalnością. Dr Przemysław Gawron, reprezentujący Wydział Prawa
i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, przybliżył postać samego Zamoyskiego oraz jego aktywności jako hetmana wielkiego koronnego. Prof. dr hab. Ryszard Szczygieł z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej nakreślił stosunek kanclerza do miast oraz mieszczaństwa, zaś dr hab. Tomasz Homa SJ, prof. ucz. z Akademii Ignatianum w Krakowie, przybliżył słuchaczom poglądy Jana Zamoyskiego na ówczesną Rzeczpospolitą, zestawiając je z poglądami Piotra Skargi.

Bardzo ciekawą część konferencji stanowiły wykłady opisujące Jana Zamoyskiego jako polityka dbającego o stosunki Polski z zagranicą. Dr hab. Mieczysław Ryba, prof. ucz. reprezentujący Wydział Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, opisał działalność Wielkiego Kanclerza, która znacznie wykraczała poza granice „miasta idealnego”:

– Jan Zamojski, oprócz tego, że był twórcą Akademii, bardzo czynnie udzielał się jako polityk u trzech władców: Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. (…) W skali ówczesnych środków komunikacji musiał ogarniać rzeczywistość, wówczas jednego z największych państw w Europie. Musiał myśleć, jak zabezpieczyć tę całą rzeczywistość w sensie militarnym, stąd aktywność na północy czy na wschodzie, pod Pskowem, jak również w Mołdawii. Jak sam mówił o sobie [Zamoyski], sprawował wszystkie wielkie urzędy: był kanclerzem królewskim, podkanclerzem koronnym, hetmanem wielkim koronnym a zarazem założycielem miasta usytuowanego na osi europejskiego szlaku handlowego, co dawało mu wiele możliwości rozwoju.

Na ważny aspekt międzynarodowej działalności Jana Zamoyskiego i prowadzonej przez niego polityki w tym zakresie, zwrócił uwagę dr Cristian A. Bobicescu z Academii Română w Bukareszcie w swoim wystąpieniu zatytułowanym: „Pod skrzydłami królewskimi czy kanclerskimi? Jak Szymon Mohyła został hospodarem Wołoszczyzny w 1600 roku”:

– Szymon Mohyła (brat hospodara mołdawskiego Jeremiego Mohyły) został osadzony na tronie hospodara Wołoszczyzny podczas wyprawy wojennej Jana Zamoyskiego w 1600 roku. W świetle dotychczasowej historiografii, hospodar ten został „mianowany” przez Jana Zamoyskiego. W rzeczywistości Jan Zamoyski był przeciwny osadzeniu Szymona na tronie zarówno przed, podczas, jak i po zakończeniu swojej ekspedycji, a jego stanowisko wspierał także Zygmunt III. Pomimo to Szymona ogłoszono jednak hospodarem Wołoszczyzny, a przyczyniło się do tego wsparcie udzielone jego kandydaturze przez Turcję osmańską.

W trakcie spotkania poruszony został także wątek rzymski w karierze Jana Zamoyskiego, a dokładnie rzecz ujmując – jego kontakty z Jerzym z Tyczyna. Nawiązała do nich w swoim wystąpieniu dr Ewelina Lilia Polańska reprezentująca Akademię Zamoyską:

– Zachowana korespondencja Ticiniusa nie odzwierciedla zażyłości kontaktów z Janem Zamoyskim, o której wiemy z innych źródeł. Jednak nawet te okruchy pozwalają wejrzeć w różnorodność spraw, których załatwienie kanclerz powierzał Jerzemu z Tyczyna. W którym dokładnie momencie zaczęła się ta znajomość, nie wiadomo. Wiadomo, że połączyły ich sprawy państwowe, do których należał problem nieszczęsnego dziedzictwa włoskiego czy akcje dyplomatyczne w Rzymie związane z wyborem Stefana Batorego, a potem wojnami z Moskwą. W okresie rządów króla z Siedmiogrodu polski dyplomata w Wiecznym Mieście, za pośrednictwem Jana Zamoyskiego, otrzymywał od polskiego także dworu zlecenia kulturalne. Pośredniczył między innymi w próbie utworzenia, z inicjatywy królewsko-kanclerskiej, Kolegium Królewskiego w Krakowie. Spore kontrowersje zrodziły się w trakcie starań Ticiniusa w Rzymie o zatwierdzenie nominata królewskiego Szymona Ługowskiego, prepozyta miechowskiego, na stanowisku biskupa przemyskiego, na czym zależało zarówno Zamoyskiemu, jak i Batoremu.

Pokłosiem zorganizowanej w Zamościu konferencji będzie publikacja naukowa zbierająca wszystkie przedstawione podczas spotkania referaty oraz inne, przygotowane specjalnie z myślą o 480. rocznicy urodzin Jana Zamoyskiego teksty.

***

Instytut De Republica został powołany na mocy zarządzenia nr 12 Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 lutego 2021 r. Głównym celem jego działalności jest promocja i popularyzacja polskiej nauki w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych, wytworzenie mechanizmów i kapitału społecznego, który organizowałby się wokół idei państwowości oraz uwolnienie potencjału polskiej nauki w tych obszarach.

We współpracy z uczelniami wyższymi w Polsce i na świecie, jednostkami administracji państwowej oraz jednostkami badawczymi, Instytut De Republica organizuje konferencje naukowe i seminaria, które stanowić mają platformę wymiany opinii wobec prezentowanych na nich wyników naukowych prac badawczych. Zadaniem Instytutu jest też popularyzowanie najbardziej interesujących osiągnięć polskich naukowców w formie publikacji i multimediów.

Instytut De Republica docelowo ma stać się nowoczesnym zapleczem eksperckim, promocyjnym
i wydawniczym dla tak niedocenianych w Polsce i poza jej granicami, a tak ważnych dla właściwego rozumienia naszej historii i zjawisk społecznych, dziedzin nauki.