Od małego Berlina do współczesności. Bydgoszcz oczami historyków

Prelegentów i gości w imieniu rektora Jacka Woźnego przywitał dyrektor Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych UKW, dr hab. Marek Zieliński. Uczelnia jest drugim, obok Instytutu Pamięci Narodowej, organizatorem konferencji.

Obrady historyków nieprzypadkowo odbywają się w roku stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę. Bydgoszcz jednak, jak przypomnieli prelegenci, pod zaborami była dłużej niż reszta kraju. Do Macierzy wróciła dopiero w 1920 roku, na mocy traktatu wersalskiego.

Niełatwy chleb włodarzy miasta

Konferencja, rozpoczęta w ratuszu, kontynuowana jest w Bibliotece Głównej UKW.  Przewodniczy jej dr Krzysztof Osiński (IPN). – Pierwsza prelekcja wpisuje się w kampanię wyborczą – zażartował. Tematem wystąpienia dr. hab. Janusza Kutty (KPSW) byli bowiem XX-wieczni prezydenci miasta.

mk

Kutta zaczął od ukazania ustrojowego kontekstu: w pruskiej Bydgoszczy burmistrza, który stał na czele magistratu, wybierała Rada Miejska, a nie tak jak obecnie, mieszkańcy w wyborach bezpośrednich. Kadencja trwała aż 12 lat, a kandydat musiał spełnić wyśrubowane na owe czasy wymagania: mieć wyższe wykształcenie i doświadczenie samorządowe.

Najczęściej funkcję tę powierzano prawnikom, jak podkreślił Kutta, „ludziom światłym, którzy chcieli dużo zrobić dla miasta”.

Przypomniał nieszczęśliwy los pierwszy polskiego – tymczasowego – prezydenta Bydgoszczy, Jana Maciaszka. Adwokata na stanowisko wyznaczyła jeszcze niemiecka Rada Miejska, władzę sprawował w trudnym okresie przejściwym, tuż po powrocie na mapę Polski. Spotykał się jednak z zarzutami, że polonizacja miasta nie przebiega tak szybko, jak powinna, został nawet pobity.

Krótko swoją funkcję sprawował Wincenty Łukomski, człowiek z, jak mówił Kutta, zagmatwaną, nawet kryminalną, przeszłością. Od 1922 do 1932 rządził Bernard Śliwiński, inicjator wielu komunalnych przeobrażeń. Za jego czasów rozszerzono znacznie sieć wodociągową i kanalizacyjną, utworzono Muzuem Miejskie. – Żył Bydogszczą, starał się, by była stolicą województwa pomorskiego – przypomniał historyk. Następca Śliwińskiego, Leon Barciszewski, był wcześniej burmistrzem Gniezna, które wyprowadził z długów. Na początku II wojny światowej został zamordowany przez hitlerowców.

Po wojnie prezydentami byli Witold Szukszta i Józef Twardzicki, działacze PZPR. Ostatnim prezydentem przed zniesieniem dualizmu władzy w roku 1950 został Kazimierz Maludziński. Kutta nie podjął się podsumowywania działań współczesnych – wybieranych od czasów transformacji roku 1990 – włodarzy, podkreślając, że to nadzwyczaj trudne zadanie.

Bydgoszcz w „nowym” miejscu na mapie

Następny prelegent, prof. Ryszard Sudziński (UMK), mówił o problemach i sukcesach Bydgoszczy w odrodzonej Polsce. Miasto przed rokiem 1920 – nie bez powodu nazywane „małym Berlinem” – swoją pozycję gospodarczą zawdzięczało niemieckim inwestycjom i korzystnemu położeniu. Bydgoszcz była skomunikowana kolejowo oraz śródlądowo, poprzez Kanał Bydgoski, z ważnymi ośrodkami na zachodzie. Po 1920 roku jej sytuacja geopolityczna było już zupełnie inna – znalazła się 60 kilometrów od granicy, na obrzeżach państwa, odcięta od dotychczasowego dostępu do surowców. Jednak, jak ocenił Sudziński, mimo trudności, śmiało szła naprzód.

Wkrótce po objęciu władzy w mieście przez Polaków do Bydgoszczy przyłączono 18 sąsiadujących gmin, a tym samym została drugim największym miastem kraju. Udało się także wykorzystać powstanie portu w Gdyni i Centralnego Okręgu Przemysłowego, skąd płynęły zamówienia dla bydgoskiego przemysłu. Po Gdyni Bydgoszcz była drugim miastem w Polsce, które w dwudziestoleciu międzywojennym odnotowało największy przyrost ludności, przyjeżdżającej tu „za pracą”.

Dwa dni, mnóstwo tematów

Konferencja potrwa dwa dni. Dziś o godz. 16.00 obrady rozpoczęły się w nowym miejscu – Bibliotece Głównej UKW (Szymanowskiego 3), gdzie będą kontynuowane także nazajutrz. Historycy i inni specjaliści opowiedzą m.in. jak wyglądały polonizacja szkół i codzienne życie mieszkańców między wojnami. Dotkną także zagadnień związanych z II wojną, czasami komunizmu aż do roku 1989. Wstęp wolny.

dr Krzysztof Osiński/fot. Anna Kopeć

prof. Ryszard Sudziński (z lewej) i dr Marek Chamot (z prawej)/fot. Anna Kopeć

prof. Ryszard Sudziński/fot. Anna Kopeć

dr Marek Chamot/fot. Anna Kopeć

fot. Anna Kopeć

Szczegółowy program poniżej. Owocem konferencji ma być książka z referatami, jak ma nadzieję Krzysztof Osiński – nawet kilkutomowa.

Dzień I, Biblioteka UKW, ul. Szymanowskiego 3, obrady od godz. 16.00

Kamil Ściesiński (UKW), Życie codzienne mieszkańców Bydgoszczy w czasie pierwszej wojny światowej w świetle „Dziennika Bydgoskiego”

dr hab. Albert Kotowski (UKW), W oczekiwaniu na niepodległość. Listopad 1918 roku w Bydgoszczy

dr hab. Marek Romaniuk (Archiwum Państwowe w Bydgoszczy), Bydgoszcz 1920. Pomiędzy odniemczeniem a repolonizacją

dr Marek Chamot (WSG), Wybić się na niepodległość gospodarczą – Bydgoszcz po powrocie do Macierzy

dr Monika Opioła-Cegiełka (UKW), Bydgoszcz i jej mieszkańcy w latach 1920–1939

dr hab. Agnieszka Rypel (UKW), Model wychowania młodych mieszkańców Bydgoszczy u progu niepodległości (na podstawie „Dziennika Bydgoskiego” z lat 1908–1920)

dr Ewa Puls (UKW), Bydgoscy nauczyciele u progu i w pierwszych latach niepodległości Radosław Michna (UKW), Polonizacja szkolnictwa pruskiego w Bydgoszczy po I wojnie światowej dr Katarzyna Grysińska-Jarmuła (UKW), Deutsche Gesellschaft für Kunst und Wissenschaft jako animator życia kulturalnego mniejszości niemieckiej w Bydgoszczy

Anna Nadolska (Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy), Rzeźbiarka Piłsudskiego. Związki Olgi Niewskiej z Bydgoszczą

godz. 20.00 – uroczysta kolacja dla uczestników konferencji

godz. 8.30–10.30

dr Tomasz Sypniewski (KPSW), Policja Państwowa w Bydgoszczy wobec Kościoła polsko-katolickiego

prof. dr hab. Robert Majzner (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie), Ekspozytura nr 3 jako kanał inspiracyjny niemieckiego wywiadu?

prof. dr hab. Tadeusz Dubicki (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie), Ewakuacja Ekspozytury Nr 3 we wrześniu 1939 r.

prof. dr hab. Wojciech Skóra (Akademia Pomorska w Słupsku), Placówki wywiadu i kontrwywiadu wojskowego w międzywojennej Bydgoszczy. Służby specjalne i miasto, próba podsumowania

dr Łukasz Nadolski (Muzeum Wojsk Lądowych), Wojskowa Bydgoszcz w materiałach Centralnej Agencji Wywiadowczej z lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku

Piotr Rybarczyk (IPN), Elity bydgoskiej bezpieki 1945–1956

Bartosz Kapuściak (IPN), Bydgoszcz jako ośrodek funkcjonowania Wojskowej Służby Wewnętrznej

godz. 10.30–11.00 – przerwa kawowa

godz. 11.00–14.00

dr hab. Tomasz Chinciński (Muzeum II Wojny Światowej), Bydgoszcz w perspektywie wydarzeń z 3 i 4 września 1939 roku

dr Tomasz Ceran (IPN), Bydgoska geneza zbrodni pomorskiej z 1939 r.

dr Marek Szymaniak (Muzeum II Wojny Światowej), Początki konspiracji antyniemieckiej na Pomorzu i jej związki z Bydgoszczą

Krzysztof Drozdowski, Zakład Amunicji Lotniczej Luftwaffe w Bydgoszczy. Fakty i mity dr Izabela Mazanowska (IPN), Lebensborn i jego działalność w Bydgoszczy

prof. dr hab. Włodzimierz Jastrzębski (WSG), Bydgoscy maturzyści i ich losy podczas II wojny światowej

Anna Kaszubowska (Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy), Straty Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy w czasie II wojny światowej

dr Andrzej Bogucki, Bydgoscy Sokoli w latach 1939–1989

godz. 14.00–15.30 – przerwa obiadowa

godz. 16.00–19.00

dr hab. Przemysław Olstowski (PAN), „Pamiętnik gapia” Zbigniewa Raszewskiego jako źródło wiedzy o dziejach Bydgoszczy

Remigiusz Ławniczak (IPN), Postawy, nastroje i stosunek mieszkańców Bydgoszczy do władz komunistycznych w 1945 r.

dr A. Paczoska-Hauke (IPN), Struktury, ludzie i działalność okręgu bydgoskiego WiN

prof. dr hab. Tadeusz Wolsza (UKW, PAN, IPN), Teatralizacja imprez sportowych na przykładzie Bydgoszczy (lata 40-te i 50-te XX w.)

dr Katarzyna Maniewska (IPN), Bydgoszcz i jej mieszkańcy w latach 1953–1980

prof. dr hab. Mirosław Golon (UMK, IPN), KW PZPR w Bydgoszczy w roku śmierci Stalina

dr Przemysław Wójtowicz (IPN), Komitet Wojewódzki PZPR w Bydgoszczy (1975–1990) jako realny ośrodek władzy i jego oddziaływanie na region

dr Krzysztof Osiński (IPN), I sekretarze KW PPR/PZPR w Bydgoszczy 1945–1990. Studium nad elitami komunistycznej władzy

dr Stefan Pastuszewski, Idea niepodległości w działalności NSZZ "Solidarność" w Bydgoszczy w latach 1980–1989

godz. 19.00 dyskusja, zakończenie obrad