Utracone podczas II wojny dzieło Leona Wyczółkowskiego wróciło na Wawel

Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że obraz został zakupiony od jego twórcy – Leona Wyczółkowskiego przez hrabiego Leona Pinińskiego, a następnie trafił do kolekcji wawelskiej.

Kolekcja malarska na Wawelu powstawała głównie w czasach II Rzeczypospolitej dzięki darom wielkich mecenasów sztuki, którzy przekazywali swoje kolekcje na rzecz państwa polskiego. Taki był też los obrazu Wyczółkowskiego i wielu innych dzieł z kolekcji Leona Pinińskiego, które potem – w czasie II wojny światowej zaginęły – wyjaśnił wicepremier Piotr Gliński. - Nadal poszukujemy jeszcze kilkunastu kolejnych obrazów, grafik i pasteli z jego kolekcji. Mam nadzieję, że one też kiedyś się odnajdą – dodał.

Przybliżając historię odnalezienia i odzyskania pastelu Wyczółkowskiego, który pojawił się na rynku dzieł sztuki w grudniu zeszłego roku, szef resortu kultury podkreślił zasługi osób zaangażowanych w ten proces.

Pracownicy naszego ministerstwa zidentyfikowali obraz Wyczółkowskiego na aukcji jednego z domów aukcyjnych. Dzięki właściwej postawie dotychczasowego właściciela obrazu oraz domu aukcyjnego, a także dzięki współpracy ze specjalistami z Zamku Królewskiego na Wawelu i wieloma innymi ekspertami udało się dość szybko potwierdzić proweniencję obrazu, który dziś przekazujemy do zbiorów wawelskich – powiedział minister kultury i dziedzictwa narodowego.

- Odzyskany przez MKiDN pastel Leona Wyczółkowskiego wrócił na Wawel, fot. Danuta Matloch

Wicepremier zwrócił uwagę, że w ostatnich latach około 500 dzieł sztuki wróciło do polskich muzeów. Wśród nich są dzieła, które odnajdują się na terenie Polski, jednak większość jest sprowadzana z zagranicy – z wyłączeniem kierunku wschodniego.

Jeżeli chodzi o kwestie restytucji z tego obszaru, to w tej chwili jest złożonych 20 wniosków restytucyjnych do Federacji Rosyjskiej, ale wciąż pozostają one bez odpowiedzi – zaznaczył prof. Piotr Gliński.

Podczas uroczystości minister kultury i dziedzictwa narodowego zapowiedział również przekształcenie dotychczasowego Wydziału Restytucji Dóbr Kultury w oddzielny departament.

Pracy, związanej z restytucją utraconych dóbr kultury, jest bardzo dużo. Stąd to przekształcenie, możliwe dzięki decyzji premiera Mateusza Morawieckiego, które jest bardzo potrzebne. Pozwoli bowiem wzmocnić zespół zajmujący się odzyskiwaniem utraconych - głównie w czasie II wojny światowej - dzieł sztuki poprzez zwiększenie liczby pracowników-specjalistów w tej dziedzinie – wyjaśnił wicepremier Piotr Gliński.

Odzyskanie pastelu Leona Wyczółkowskiego

Pastel Leona Wyczółkowskiego „Góralka / Wiejska dziewczyna w żółtej chuście” (pastel, papier na tekturze, 69 x 99 cm) został zidentyfikowany przez pracowników Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na krajowym rynku dzieł sztuki w grudniu 2020 roku. Szczegółowa weryfikacja obiektu i analiza konserwatorska potwierdziły, że oferowany przez jeden z warszawskich domów aukcyjnych obraz jest zarejestrowany w bazie strat wojennych i stanowił do wybuchu II wojny światowej własność Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Dzieło Wyczółkowskiego wpisane było w inwentarzu Fundacji Wawelskiej im. Leona hr. Pinińskiego pod numerem 203. Na prośbę resortu kultury dom aukcyjny wycofał pastel z aukcji, a dotychczasowy posiadacz podjął decyzję o dobrowolnym zwrocie obrazu na rzecz Skarbu Państwa.

Historia obrazu

Pastel „Góralka / Wiejska dziewczyna w żółtej chuście” powstał w 1900 roku, co potwierdza umieszczona w lewym górnym rogu sygnatura artysty oraz data. Wkrótce potem obraz został zakupiony przez Leona Pinińskiego (1857–1938), profesora prawa rzymskiego i rektora uniwersytetu we Lwowie, polityka, znawcę sztuki i kolekcjonera, namiestnika Galicji w latach 1898–1903. W lutym 1901 roku pastel Wyczółkowskiego był prezentowany na wystawie Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” we Lwowie. Leon Piniński, który jako członek Komitetów Wawelskich angażował się w restaurację Zamku na Wawelu i jego urządzenie, już w 1909 r. ogłosił zamiar podarowania części swych zbiorów Wawelowi, a w 1931 r. powołał Fundację Wawelską im. Leona hr. Pinińskiego, zatwierdzoną później przez wojewodę lwowskiego. Z archiwaliów wynika, że pastel Wyczółkowskiego był na Wawelu już w 1927 r., a być może nawet od roku 1920. Dzieło zaginęło w latach 1939–1945 i figurowało na wawelskiej liście strat wojennych.

W Zbiorach Prac na Papierze Zamku Królewskiego na Wawelu znajduje się obecnie 26 obiektów podarowanych przez Leona Pinińskiego. Są to dzieła m.in. Juliusza Kossaka, Artura Grottgera, Witolda Pruszkowskiego i Piotra Michałowskiego, a także rękopis iluminowany. Po odnalezieniu „Góralki / Wiejskiej dziewczyny w żółtej chuście” na liście strat wojennych z Fundacji Wawelskiej im. Leona hr. Pinińskiego pozostało 12 prac, w tym dzieła Juliusza Kossaka, Juliana Fałata, Zygmunta Rozwadowskiego, Piotra Michałowskiego, Stanisława Tondosa oraz ryciny.

Leon Wyczółkowski (1852–1936)

Malarz, grafik i rysownik, jeden z najważniejszych twórców Młodej Polski. W latach 1869–1875 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem m.in. Wojciecha Gersona, następnie w akademii monachijskiej w pracowni Aleksandra Wagnera oraz w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Jana Matejki. W latach 1895–1911 pracował jako pedagog na krakowskiej akademii. Należał do grona członków-założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, a także do Vereinigung Bildender Künstler Österreichs-Wiener Secession. Odbył liczne podróże: w 1878 r. do Paryża, w latach 1883–1894 mieszkał na Ukrainie i Podolu, w latach 90. XIX wieku wyjeżdżał do Włoch, w 1905 r. do Hiszpanii, a w 1915 r. do Anglii, Szkocji i Holandii. Okres I wojny światowej spędził w Warszawie i Krakowie. W latach 1918–1929 mieszkał w Krakowie, skąd wyjeżdżał często do swego majątku w Gościeradzu k. Bydgoszczy. W 1929 r. przeniósł swą pracownię do Poznania. W 1934 r. objął stanowisko profesora grafiki w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Brał udział w licznych wystawach w kraju i zagranicą. Początkowo tworzył w technice olejnej, następnie w pastelu, by w końcu skupić się na technikach graficznych. Był wybitnym portrecistą, malarzem natury i scen z życia codziennego, a także prac wpisujących się w nurt młodopolskiego symbolizmu.

inf. MKiDN