Obchody 110. urodzin gen. Elżbiety Zawackiej [ZDJĘCIA]

„Zo” była żołnierzem KG ZWZ-AK, Powstańcem Warszawskim, emisariuszką Komendanta Głównego ZWZ do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Była również jedyną kobietą wśród 316. cichociemnych, więźniem okresu stalinowskiego, wybitnym andragogiem, wieloletnim społecznikiem, inicjatorką powstania Fundacji „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej” (od marca 2009 r. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej).

Urodziła się 19 marca 1909 r. w pruskim wówczas Toruniu. Po ukończeniu niemieckiej szkoły podstawowej i zdaniu matury w Żeńskim Gimnazjum Humanistycznym ukończyła studia matematyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przed II wojną światową uczyła w szkołach średnich i jednocześnie działała społecznie, jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK). W 1939 r. w Katowicach pełniła funkcję komendantki Rejonu Śląskiego Przysposobienia Wojskowego Kobiet. We wrześniu 1939 r. była żołnierzem Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej, walczącym w obronie Lwowa. Od października 1939 r. do końca 1945 r. była żołnierzem „podziemnego wojska”. Zaprzysiężona do SZP w Warszawie pod pseudonimem „Zelma” organizowała na Śląsku, z członkiniami PWK, autonomiczną komórkę kobiecą i pełniła funkcję szefa łączności w Komendzie Podokręgu SZP-ZWZ. Pod koniec 1940 r. została przeniesiona do Warszawy, jako kurierka KG ZWZ-AK pod pseudonimem „Zo”, stała się prawdziwą legendą kurierów w okupowanej Europie. Była organizatorką szlaków zachodnich KG. W latach 1939-1945 posługując się fałszywymi dokumentami przekraczała granice ponad sto razy przenosząc pieniądze, wiadomości i meldunki. Przez cały okres pobytu w Warszawie Zawacka uczestniczyła w tajnych kompletach, zarówno w charakterze wykładowcy, jak i w roli słuchaczki Tajnej Wolnej Wszechnicy Polskiej na kierunku pedagogika. Była nauczycielką
w warszawskim tajnym Gimnazjum Żeńskim im. Narcyzy Żmichowskiej.

W lutym 1943 r. wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Miała dwie misje: lepsze koordynowanie wędrówek poczt krajowych, przerzucanych przez bazy łączności Sztabu NW, funkcjonujące w krajach neutralnych oraz referowanie żądań gen. Roweckiego, dotyczących uprawnień służby żołnierzy-kobiet AK. Z Londynu powróciła 10. Września 1943 r. zrzucona ze spadochronem w ramach akcji „Neon 4” na placówkę „Solnica” koło Grodziska Mazowieckiego.

Zagrożona w marcu 1944 r. aresztowaniem przeszła, po kwarantannie, do służby
w Szefostwie Wojskowej Służby Kobiet (WSK) KG AK. W ramach WSK uczestniczyła
w Powstaniu Warszawskim. Po kapitulacji Powstania kierowała nadal, z Krakowa, szlakami zachodnimi prowadzącymi do bazy szwajcarskiej. Przez kolejny rok pozostawała w konspiracji, w dziale łączności i kolportażu Delegatury Sił Zbrojnych w Kraju. Włączyła się też w działalność antykomunistycznego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.

W 1948 r., po 2 latach pracy w odtworzonym Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego przy Ministerstwie Obrony Narodowej, powróciła do pracy nauczycielskiej ucząc w Łodzi, Toruniu i Olsztynie.

Aresztowana przez UB 5 września 1951 r., skazana na 10 lat pozbawienia wolności przebywała w różnych więzieniach do 24 lutego 1955 r.

Powróciła, wciąż dyskryminowana, do pracy w szkole w Sierpcu i Toruniu. Po uzyskaniu doktoratu nauk humanistycznych w 1965 r., pracowała jako adiunkt, a po habilitacji (1973 r.) jako docent andragogiki Uniwersytetu Gdańskiego, skąd przeniosła się do rodzinnego Torunia, gdzie do 1978 r. była pracownikiem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Profesorem nauk humanistycznych Elżbieta Zawacka została mianowana w 1996 r. na wniosek Rady Wydziału Nauk Historycznych. Była współzałożycielką Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej oraz inicjatorką powstania Fundacji „Archiwum Pomorskie AK” w Toruniu.

Od czerwca 1993 r. do czerwca 1998 r. prof. Elżbieta Zawacka była członkiem Odnowionej Kapituły Krzyża Orderu Virtuti Militari. W grudniu 1995 r. decyzją Prezydenta RP Lecha Wałęsy została odznaczona Orderem Orła Białego. Była także dwukrotnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, pięciokrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, czterokrotnie Złotym Krzyżem z Mieczami, Medalem Wojska, Krzyżem Armii Krajowej. Prof. Elżbieta Zawacka posiadała tytuł honorowego obywatela miasta Torunia.

Elżbieta Zawacka zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu, 68 dni przed swoimi setnymi urodzinami. Została pochowana na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu z honorami wojskowymi należnymi generałom Wojska Polskiego, którym została mianowana przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego w 2006 r., a fundacja, którą założyła przyjęła nazwę: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.

Źródło i foto: 8. Kujawsko-Pomorskiej Brygady Obrony Terytorialnej