Zachodnia pierzeja Starego Rynku w Bydgoszczy w trzech odsłonach

Historia 5 maj 2022 | kd

Jak prezentowała się nieistniejąca dzisiaj zabudowa pierzei zachodniej? Piotr Winter z KPCK prezentuje jej trzy odsłony

Bohaterowie Wolności uhonorowani w Bydgoszczy – Krzyż Wolności i Solidarności dla zasłużonych

Historia Wczoraj 09:28

Nowa Wilejka: Miejsce pamięci i duchowości na wschodnich obrzeżach Wilna

Historia 1 lis 19:43

Zachodnia pierzeja bydgoskiego rynku, jak i cała zabudowa mieszkalna miasta w pierwszych wiekach jego miasta była drewniana, ale już od końcu XV w. zaczęto tutaj wznosić pierwsze budowle murowane. Były one prawdopodobnie szachulcowe, bądź o konstrukcji ramowej, szkieletowej łączącej drewno z cegłą, często jednak z masywnym podpiwniczeniem, stąd też wynikające śladowe wręcz przejawy wczesnej architektury przyrynkowej, której reliktami są jedynie zachowane nielicznie masywne fundamenty dawnych budynków, czy rzadziej sklepione piwnice.

A jak prezentowała się nieistniejąca dzisiaj zabudowa pierzei zachodniej? Położony po środku nieistniejącej, zachodniej pierzei rynku, dominujący nad całą strefą staromiejskiej zabudowy do 1940 r, masywny, dwuwieżowy kościół pojezuicki, pierwotnie p.w. św. Krzyża, od 1806 r. p.w. św. Ignacego Loyoli, powstał w latach 1637–1649 na przynajmniej trzech mieszczańskich parcelach budowlanych, darowanych w 1 połowie XVII w. zakonowi jezuitów i przeznaczonych pod budowę konwentualnej świątyni tego zakonu.

Pierwotnie była to budowla bezwieżowa, jednonawowa, w latach 1650–1655 wzniesiono wieżę północną, w latach 1691–1695 – wieżę południową. Stały one po obu stronach fasady, miały po 40 m wysokości, a wieńczyły je barokowe, cebulaste hełmy z blachy miedzianej. W 1848 r. potężna wichura zniszczyła barokowe hełmy wież.

W 1857 r. firma dekarza Jacoba Pietschmanna pokryła uszkodzone wieże prowizorycznymi, ostrosłupowymi daszkami. Gruntowne prace rekonstrukcyjno–remontowe przeprowadzono dopiero w latach 1880–1882. Wygląd fasady zmieniono wtedy na neoklasycystyczny i odnowiono wnętrze; przed głównym wejściem wybudowano trójstopniowy taras z balustradą; wieże otrzymały nowe zwieńczenie w postaci spiczastych hełmów krytych dachówką, dzięki którym osiągnęły wysokość 60 metrów.

W momencie rozbiórki od str. ul. Farnej przylegał doń budynek (Stary Rynek nr 2) z 2 poł. XVII w., w którym, w latach 1923–1939 mieściło się Muzeum Miejskie. Pozostałe trzy kamienice w południowej partii pierzei, były już w tym czasie wysokimi, trójkondygnacyjnymi, obszernymi, opiętymi eklektyczną dekoracją budynkami o charakterze mieszkalno-sklepowo-usługowym. Decyzja o rozbiórce świątyni pojezuickiej i sąsiednich kamienic zachodniej pierzei rynkowej zapadła jesienią 1939 r. przy akceptacji archidiecezjalnych władz kościelnych w Gnieźnie. Chodziło o powiększenie Starego Rynku celem wykorzystania placu na parady i manifestacje, jak również o niezrealizowany w warunkach wojennych projekt budowy nowego, większego ratusza. Prace rozbiórkowe przeprowadzono na koszt gminy miejskiej, które wyliczono na 25.391,48 marek. Gmina przejęła zdatne do powtórnego wykorzystania cegły.

Część wyposażenia kościoła pojezuickiego przekazano Muzeum Miejskiemu, część – staromiejskiej Farze oraz bydgoskim kościołom św. Wincentego á Paulo i św. Antoniego. Fara otrzymała ponadto dzwony i organy Zasadniczy etap rozbiórki budynków mieszkalnych i kościoła trwał od 18 stycznia do 20 kwietnia 1940, choć roboty rozbiórkowe, niwelacyjne i porządkowe zakończono ostatecznie 23 października 1940 roku. Stan zabudowy pierzei ilustrują plansze (zob. fot) ukazujące najistotniejsze zmiany w jej strukturze od końca XVII wieku do 1940 roku.

oprac. Piotr Winter/Kujawsko–Pomorskie Centrum Kultury