Papieże nad Bosforem. Analiza Łukasza Kobeszki i jej znaczenie

Paweł VI: początek nowej epoki

Pierwsza papieska podróż do Turcji w XX wieku odbyła się w 1967 r., gdy Paweł VI jako ostatni raz opuścił Watykan w ramach wizyty apostolskiej. Kobeszko przypomina, że samolot papieski powitała „dwutysięczna grupa chrześcijan tureckich oraz władze kraju z ówczesnym prezydentem Cevdetem Sunayem”. Kluczowy był jednak moment ekumeniczny: spotkanie z patriarchą Atenagorasem.

Papież wręczył patriarsze przesłanie, w którym użył przełomowego określenia „Kościoły siostrzane”. W przemówieniu zwrócił uwagę, że „warunkiem zjednoczenia jest jedność wiary, ale nie różnice w jej praktykowaniu” i podkreślił wartość różnorodności liturgicznej. Wizyta Pawła VI obejmowała także Izmir i Efez, a jej dyplomatycznym tłem była kwestia międzynarodowego statusu miejsc świętych w Jerozolimie po wojnie sześciodniowej.

Jan Paweł II: nowa tradycja i ekumeniczny dialog

Kolejny rozdział to pielgrzymka z 1979 r., zaledwie rok po wyborze Karola Wojtyły na papieża. Jak pisze Kobeszko, to właśnie Jan Paweł II „rozpoczął tradycję wizyt papieskich w Turcji na przełomie listopada i grudnia” – w czasie, gdy zarówno Wschód, jak i Zachód czczą św. Andrzeja.

Spotkanie z patriarchą Dymitrem I, modlitwy ekumeniczne w katedrze Ducha Świętego i obecność na liturgii w Fanarze podkreślały priorytet dialogu z Kościołami wschodnimi. Ciekawym akcentem były odwiedziny w Adampolu – polskiej wiosce założonej w XIX wieku.

To właśnie Jan Paweł II, po Pawle VI, jako drugi papież nawiedził Hagia Sophię.

Benedykt XVI: pojednanie po Ratyzbonie

Wizyta Benedykta XVI w 2006 r. miała miejsce – jak przypomina analityk OSW – „w trudnym momencie po tzw. wykładzie ratyzbońskim”. Choć wizytę poprzedzały protesty, jej kulminacją stał się obraz papieża i patriarchy Bartłomieja, stojących ramię w ramię z uniesionymi, splecionymi dłońmi.

W homilii wygłoszonej 30 listopada w Fanarze papież mocno podkreślił konieczność chrześcijańskiej jedności wobec sekularyzacji Europy:
„Proces sekularyzacji nadszarpnął tradycję chrześcijańską; jest ona dziś kontestowana, a nawet odrzucana… Podziały między chrześcijanami są zgorszeniem dla świata i przeszkodą w głoszeniu Ewangelii”.

Było to jedno z najpełniejszych papieskich wezwań do odnowienia chrześcijańskich korzeni Starego Kontynentu.

Franciszek: gesty braterstwa

Pielgrzymka z 2014 r., odbyta – jak zaznacza Kobeszko – „po dłuższym czasie zwlekania zatwierdzenia wizyty przez władze tureckie”, również podkreśliła ekumeniczny charakter wizyt papieskich w Stambule. Spotkania z patriarchą Bartłomiejem oraz prezydentem Erdoğanem dotyczyły m.in. wojny w Syrii i losu chrześcijan na Bliskim Wschodzie.

Najbardziej symboliczny pozostał gest Franciszka, który „ukłonił się przed patriarchą ekumenicznym”. Bartłomiej nie pozostał mu dłużny – „odwzajemnił pocałunkiem w papieską głowę i położeniem na niej dłoni w geście błogosławieństwa”.

Franciszek mówił w Fanarze:
„Nasza radość jest większa, ponieważ jej źródło jest gdzie indziej… we wspólnym zawierzeniu wierności Boga”.

Ciągłość i nowy etap

Analiza Kobeszki ukazuje wyraźny ciąg papieskich wizyt w Turcji – od historycznego spotkania Pawła VI z Atenagorasem po współczesne gesty Franciszka. Każda z nich dotyczyła:

– relacji katolicko-prawosławnych,
– obecności chrześcijan na Bliskim Wschodzie,
– dialogu z islamem,
– europejskiej tożsamości i jej chrześcijańskich korzeni.

Wizyta Leona XIV wpisuje się więc w tradycję, która znacznie przekracza ramy dyplomacji. To rodzaj pielgrzymki po śladach podzielonego chrześcijaństwa – z nadzieją, że gesty sprzed lat będą miały kontynuację.

Tak jak pisał Benedykt XVI, cytowany przez Kobeszkę:
„Zadanie przekazane nam przez świętych braci Piotra i Andrzeja bynajmniej nie zostało jeszcze wykonane…”